طب‏[1] دانشى‏[2] است که بوسیله آن مى ‏توان بر کیفیات تن آدمى آگاهى یافت.

هدف آن حفظ تندرستى در موقع سلامت و اعاده آن به هنگام بیمارى است.

شاید کسانى باشند که گویند، طب داراى دو جنبه نظرى و عملى است و من با اطلاق کلمه «دانش» بر آن، طب را فقط با مفهوم «نظرى» معرفى کرده‏ ام. در پاسخ آنان گوئیم: در همه حرفه‏ ها هر دو جنبه نظرى و عملى وجود دارد، در فلسفه نیز جنبه‏ هاى نظرى و عملى هست و به همین منوال در طب نیز شقوق نظرى و عملى وجود دارد. لیکن غرض از اصطلاح «نظرى» و «عملى» مفهوم خاصى است و من ملزم نیستم که در اینجا جز در زمینه طب، منظور واقعى «نظرى» و «عملى» را بیان کنم. اگر گفته مى ‏شود که در طب هم «نظرى» و هم «عملى» وجود دارد نباید مانند بسیارى‏ از پژوهشگران پنداشت که منظور از آن تصور یک بخش «آموزش» و بخش دیگرى بعنوان «کاربرد عملى» است، اما لازم است بدانى که منظور، مفهوم دیگرى است بجز آن، زیرا که طب نظرى و طب عملى هر دو علم است، یکى از آن دانش اصول طب است و آن دگر علم بر اسلوب به کار گرفتن آن؛ یعنى علمى است که براى دو جنبه آن دو لفظ بکار رفته است.

مقصود من از طب نظرى این است که از راه فراگیرى، به اصول آن پى ببریم بدون اینکه اسلوب و روش کاربرد آن را بیان کنیم. مثلا مى‏ گوئیم: تب بر سه نوع است و مزاج بر نه قسم، و این اصول است.

منظور من از بکار بردن لفظ «عملى» در علم طب پى بردن به اسلوب کاربرد این علم است: به ضرورت مثال مى‏ گوئیم: براى علاج ورم‏هاى گرم نخست باید ماده بازدارنده (بازدارنده از پیشرفت بیمارى)، خنک ‏کننده و بروزدهنده (کشاف)[3] را بکار برد، و بعد به داروى بازدارنده داروهاى نرم‏ کننده اضافه کرد. پس از آنکه ورم بکلى فرونشست باید داروهاى محلول (محلولهاى شستشو) استعمال کرد، مگر در ورم‏هائى که بر اثر مواد دفعى و ترشحى اندامهاى اصلى (زنده) ایجاد شده باشند. این تعلیم بشما مى‏ آموزد که چگونه باید عمل کرد.

پس اگر این دو قسم را یاد گرفتى، صاحب دو علم نظرى و عملى هستى، حتى اگر در این زمینه هرگز کارى نکرده باشى.

اینکه گفته ‏اند، تن آدمى را سه حالت است و آن تندرستى و بیمارى و حالتى که نه تندرستى و نه بیمارى است، گفتارى بس ناروا است، درحالى‏ که من فقط از دو حالت تندرستى و بیمارى بحث کرده ‏ام. اگر صاحب آن گفتار اندکى تامل کند درمى ‏یابد که ذکر سه حالت لازم نیست و مى‏ فهمد که از گفتار ما زیانى حاصل نخواهد بود، چه اگر فرض بر قبول سه حالت باشد- و ما فقط دو حالت براى بدن مى‏ دانیم که یکى تندرستى و دیگرى از دست دادن تندرستى است- از دست دادن تندرستى به همان مفهوم حالت سوم است که آن را غیر از بهبودى شمرده‏اند، زیرا سلامت‏[4] سرشت و یا حالتى است که در آن اعمال بدن به درستى سر مى‏ زند و نقطه‏ مقابل آن فقط دور شدن از سلامت‏[5] است و بس. چنین کسانى به میل خود شروطى را به میان مى ‏آورند که هرگز بدان نیازى نیست. گذشته از این، بحث و مجادله در این زمینه شایسته نیست، چه طبیب هرگز در این امر به جدال نمى‏ پردازد. این جدال و بحث چه از جانب طبیب و چه از جانب آنهائى که با طبیب درگیر مى ‏شوند فایده‏اى براى علم طب ندارد. از طریق بحث و جدل به نتیجه راستین رسیدن برازنده حرفه‏هاى غیر طبابت، چون اصول علم منطق است و بهتر است چنان کسانى به چنین رشته ‏اى روى آورند.[6]